Chi phí cơ hội là gì? Đặc điểm, phân loại và cách tính chi phí cơ hội [ĐẦY ĐỦ]

Chi phí cơ hội là một thuật ngữ rất phổ biến trong cuộc sống nhưng thường bị chúng ta bỏ qua khi đưa ra các quyết định. Vậy chi phí cơ hội là gì? Nó ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống? Tất cả sẽ được Bizfly giải thích chi tiết trong bài viết dưới đây.

Chi phí cơ hội là gì?

Chi phí cơ hội (Opportunity Cost), còn gọi là chi phí kinh tế, là phần lợi ích tiềm năng mà doanh nghiệp bỏ lỡ khi chọn một phương án thay vì phương án khác. Nhờ xác định chi phí này, doanh nghiệp có thể xây dựng kế hoạch chiến lược và đưa ra quyết định kinh doanh hợp lý hơn.

Chi phí cơ hội mang tính tương đối vì phụ thuộc vào các lựa chọn khác nhau của từng cá nhân hoặc doanh nghiệp tại một thời điểm xác định. Trong kinh tế và kinh doanh, nó phản ánh giá trị thực của mỗi quyết định, giúp tận dụng hiệu quả nguồn lực hạn chế.

Ví dụ tại doanh nghiệp A có 10 tỷ đồng để đầu tư và có thể lựa chọn giữa:

• Đầu tư dự án X với lợi nhuận dự kiến 15%/năm.
• Đầu tư dự án Y với lợi nhuận dự kiến 20%/năm.
• Gửi tiết kiệm ngân hàng với lãi suất 6%/năm.

Trong trường hợp này, chi phí cơ hội của việc đầu tư vào dự án X là 5% lợi nhuận/năm (lợi nhuận dự kiến của dự án Y) và ngược lại. Chi phí cơ hội của việc gửi tiết kiệm ngân hàng là 9% và 14% lợi nhuận/năm so với dự án X và Y.

Đặc điểm nổi bật của chi phí cơ hội

Chi phí cơ hội có những điểm nổi bật vừa mang tính lý thuyết, vừa có giá trị thực tiễn trong kinh doanh:

• Chi phí chưa phát sinh thực tế: Chi phí cơ hội thường là các khoản tiềm ẩn trong tương lai và chưa được ghi nhận trên sổ sách.
• Cơ sở cho quyết định: Doanh nghiệp dựa vào chi phí cơ hội để so sánh các lựa chọn và chọn phương án tốt nhất.
• Không thể xác định hoàn toàn chính xác: Chi phí cơ hội chỉ là ước tính dựa trên dự báo và dữ liệu hiện tại, bởi thị trường và tình hình kinh doanh luôn biến động, khiến con số này mang tính tham khảo. ví dụ: lợi nhuận dự kiến từ cổ phiếu có thể biến động lớn theo thị trường.
• Không xuất hiện trên báo cáo tài chính: Báo cáo tài chính chỉ phản ánh chi phí thực tế đã phát sinh, còn chi phí cơ hội là tiềm năng trong tương lai nên không được ghi nhận.

Phân loại chi phí cơ hội

Chi phí cơ hội được phân thành hai loại chính: chi phí cơ hội rõ ràng và chi phí cơ hội ẩn, dựa trên khả năng đo lường và ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định. Phân biệt rõ hai loại này giúp doanh nghiệp đánh giá chính xác hơn khi lựa chọn phương án kinh doanh.

Công thức tính chi phí cơ hội

Chi phí cơ hội được tính theo công thức sau:

Trong đó:

• FO: Lợi ích từ phương án tốt nhất bị bỏ qua (Return on forgone option). Đây là lợi ích bạn nhận được nếu không chọn phương án hiện tại.
• CO: Lợi ích từ phương án được chọn (Return on chosen option). Đây là lợi ích bạn nhận được khi chọn phương án hiện tại.

Chú ý: Nếu giá trị OC dương, nghĩa là doanh nghiệp đã bỏ lỡ lợi ích đáng kể khi chọn phương án hiện tại; nếu OC nhỏ hoặc bằng 0, lựa chọn hiện tại là hợp lý.

Ví dụ tại một doanh nghiệp có thể sản xuất hai sản phẩm A và B với tổng số lượng giới hạn 100 đơn vị. Doanh nghiệp chọn sản xuất 80 đơn vị sản phẩm A và 20 đơn vị sản phẩm B. Lợi nhuận kỳ vọng mỗi đơn vị sản phẩm A là 8.000 đồng, mỗi đơn vị sản phẩm B là 10.000 đồng.

- Chi phí cơ hội khi sản xuất sản phẩm A được tính như sau:

    OC = (Lợi nhuận kỳ vọng từ sản xuất 20 đơn vị sản phẩm B) – (Lợi nhuận kỳ vọng từ sản xuất 20 đơn vị sản phẩm A)

=> OC = (20 x 10.000 đồng) – (20 x 8.000 đồng) = 200.000 đồng – 160.000 đồng = 40.000 đồng

Điều này có nghĩa doanh nghiệp bỏ lỡ 40.000 đồng lợi nhuận tiềm năng khi chọn sản xuất thêm 20 đơn vị sản phẩm A thay vì tăng sản lượng sản phẩm B.

Nguyên tắc áp dụng chi phí cơ hội

Nguyên tắc áp dụng chi phí cơ hội rất quan trọng nhằm giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định đầu tư và quản lý nguồn lực hiệu quả. Tuân thủ các nguyên tắc này giúp doanh nghiệp lựa chọn phương án tối ưu, hạn chế rủi ro và nâng cao lợi nhuận.

• Xác định đầy đủ các lựa chọn thay thế: Bước đầu tiên là liệt kê tất cả các phương án khả thi giúp doanh nghiệp không bỏ lỡ cơ hội tốt hơn. ví dụ: khi có vốn đầu tư, cần xem xét nhiều hình thức như gửi tiết kiệm, mua cổ phiếu hay mở rộng sản xuất.
• Đánh giá giá trị từng lựa chọn: Đánh giá tổng lợi ích và chi phí của từng phương án giúp hiểu rõ ưu nhược điểm để so sánh hiệu quả. ví dụ: lợi nhuận kỳ vọng đi kèm với rủi ro của các khoản đầu tư khác nhau.
• So sánh chi phí cơ hội giữa các lựa chọn: So sánh giá trị lợi ích của từng phương án với phương án tốt nhất bị bỏ qua để xác định chi phí cơ hội. Điều này giúp tập trung vào phương án sinh lời cao nhất.
• Lựa chọn phương án có chi phí cơ hội thấp nhất: Chọn phương án chi phí cơ hội thấp giúp tối đa hóa hiệu quả sử dụng nguồn lực. ví dụ: ưu tiên đầu tư dự án có lợi nhuận cao và rủi ro phù hợp.
• Luôn lưu ý chi phí cơ hội trong mọi quyết định: Doanh nghiệp cần nhận thức rằng chi phí cơ hội luôn tồn tại và ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng, tránh quyết định thiếu suy xét dẫn đến lãng phí tài nguyên.

Áp dụng chi phí cơ hội để tối ưu hóa lợi nhuận doanh nghiệp

Trong kinh doanh, việc xem xét chi phí cơ hội giúp doanh nghiệp cân nhắc kỹ giữa lợi nhuận và rủi ro khi lựa chọn đầu tư. Đánh giá này không chỉ dựa trên lợi nhuận kỳ vọng mà còn bao gồm phân tích rủi ro liên quan để đưa ra quyết định tối ưu.

Ví dụ, doanh nghiệp có vốn 10 tỷ đồng và ba phương án đầu tư:

• Phương án 1: Gửi tiết kiệm ngân hàng với lãi suất 7%/năm, rủi ro thấp nhưng lợi nhuận ổn định.
• Phương án 2: Đầu tư cổ phiếu với lợi suất kỳ vọng từ 15% đến 20%/năm, đi kèm rủi ro cao do biến động thị trường.
• Phương án 3: Đầu tư chứng chỉ quỹ với lợi nhuận 8% đến 10%/năm, rủi ro trung bình và đòi hỏi theo dõi thường xuyên.

Khi doanh nghiệp chọn phương án 1 hoặc 3, chi phí cơ hội là lợi tức tiềm năng từ phương án 2. Tuy nhiên, phương án 2 có rủi ro cao hơn. Vì vậy, doanh nghiệp cần cân nhắc kỹ giữa lợi nhuận và rủi ro phù hợp với năng lực và chiến lược để tối đa hóa lợi nhuận.

Kết luận

Chi phí cơ hội là công cụ quan trọng phản ánh bản chất của việc lựa chọn trong kinh tế và kinh doanh. Nhận biết và áp dụng đúng chi phí này giúp doanh nghiệp tối ưu nguồn lực, giảm chi phí không cần thiết và tăng lợi nhuận bền vững.

Vì vậy, trong mọi quyết định đầu tư hay phân bổ tài nguyên, doanh nghiệp cần cân nhắc kỹ chi phí cơ hội để chọn phương án phù hợp nhất với mục tiêu phát triển và năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Trên đây là toàn bộ thông tin về "Chi phí cơ hội là gì? Đặc điểm, phân loại và công thức tính chi phía cơ hội trong kinh doanh". Hy vọng những thông tin trong bài viết sẽ hữu ích cho vận hành và tối ưu doành nghiệp của bạn.